Κονσταντίν Σεργκέγεβιτς Στανισλάφσκι ήταν σκηνοθέτης και πρωτοπόρος της υποκριτικής του ρωσικού θεάτρου, υπεύθυνος μιας μεγάλης καινοτομίας στην υποκριτική που χρησιμοποιείται από τον 20ό αιώνα σε ολόκληρο τον κόσμο. Η λεγόμενη “μέθοδος Στανισλάφσκι” επινοήθηκε από τον Ρώσο καλλιτέχνη, τον οποίο και μνημονεύει στην κεντρική της σελίδα η Google, στην επέτειο των 156 χρόνων από τη γέννησή του.
Η ζωή του Ρώσου σκηνοθέτη
Ο μεγάλος σκηνοθέτης γεννήθηκε στη Μόσχα ως Κονσταντίν Σεργκέγεβιτς Αλεξέγεφ από εύπορη οικογένεια το 1863. Έκανε την πρώτη του θεατρική εμφάνιση στην ηλικία των «2 ή 3 ετών», σύμφωνα με τα απομνημονεύματά του «Η ζωή μου στην τέχνη». Πήρε το καλλιτεχνικό όνομα Στανισλάφσκι νωρίς στην καριέρα του -στην ηλικία των 25- πιθανώς για να προστατέψει τη φήμη της οικογένειάς του.
Προερχόταν από εύπορη οικογένεια, που κατασκεύαζε χρυσά και ασημένια διακοσμητικά για στρατιωτικές στολές και διακοσμήσεις. Η Μαρί Βάρλεϋ, η γιαγιά του, ήταν μια περιπλανώμενη Γαλλίδα ηθοποιός και το μόνο μέλος της οικογένειας με καλλιτεχνικό υπόβαθρο. Ο Στανισλάφσκι είχε οχτώ αδέρφια, που συμμετείχαν μαζί του στη δημιουργία παραστάσεων σε γενέθλια και διακοπές.
Στα οχτώ του, ο Στανισλάφσκι άρχισε να ενδιαφέρεται για το τσίρκο και συχνά διηύθυνε και πρωταγωνιστούσε σε δικές του παραστάσεις. Ένα άλλο πάθος του νεαρού Στανισλάφσκι ήταν το κουκλοθέατρο, όπου ανέβασε σκηνές από τον “Κουρσάρο” και τον “Πέτρινο επισκέπτη”. Με το κουκλοθέατρο, έμαθε να ακονίζει την αγάπη του για τη λεπτομέρεια, μια ιδιότητα που ο Στανισλάφσκι θα ενσωμάτωνε στη σκηνοθεσία του αργότερα στο Θέατρο Τέχνης της Μόσχας.
Στα 14, ο Στανισλάφκσι ξεκίνησε τα πολυάριθμα τετράδιά του γεμάτα παρατηρήσεις, αφορισμούς και προβλήματα. Σαν εκκολαπτόμενος ηθοποιός, ο Στανισλάφσκι θα ντυνόταν σαν αλήτης και θα πήγαινε στις αποβάθρες του τρένου, ή θα μεταμφιεζόταν τσιγγάνος. Η απόφασή του να σπουδάσει θέατρο παρέμεινε ακλόνητη, παρά την αντίθεση του πατέρα του.
Η μέθοδος Στανισλάφκσι
Το σύστημα Στανισλάφσκι εστίαζε στην ανάπτυξη της καλλιτεχνικής αλήθειας πάνω στη σκηνή διδάσκοντας στους ηθοποιούς να “ζουν το ρόλο” κατά τη διάρκεια της παράστασης. Παρότι αρχικά έγινε γνωστός στις ΗΠΑ για το ρεαλισμό του, ο Στανισλάφσκι ανέπτυξε το σύστημα για να εφαρμόζεται σε όλες τις μορφές θεάτρου, σκηνοθετώντας μελόδραμα, βαριετέ, όπερα κλπ. Προκειμένου να δημιουργήσει μια ομάδα ηθοποιών που να δουλεύουν σαν καλλιτεχνικό σύνολο, άρχισε να οργανώνει μια σειρά εργαστηρίων, στα οποία οι νεαροί ηθοποιοί εκπαιδεύονταν στο σύστημά του. Στο πρώτο εργαστήριο του ΘΤΜ, οι ηθοποιοί διδάσκονταν να χρησιμοποιούν τις μνήμες τους για να εκφράζουν φυσικά τα συναισθήματα.
Ο Στανισλάφσκι σύντομα παρατήρησε ότι μερικοί από τους ηθοποιούς που χρησιμοποιούσαν ή έκαναν κατάχρηση της συναισθηματικής μνήμης κατέληγαν σε υστερία. Αν και ποτέ δεν αποκήρυξε τη συναισθηματική μνήμη σαν απαραίτητο εργαλείο του ηθοποιού, άρχισε να αναζητά για λιγότερο επώδυνους τρόπους πρόσβασης στο συναίσθημα, δίνοντας τελικά έμφαση στη χρήση από τον ηθοποιό της φαντασίας και της πίστης στις δεδομένες συνθήκες του σεναρίου παρά των δικών του και συχνά οδυνηρών μνημών.
Ο προστατευόμενος του Λένιν
Το “σύστημα Στανισλάφσκι” είναι μια συστηματική προσέγγιση για την εκπαίδευση ηθοποιών. Ο Στανισλάφσκι πάντα θεωρούσε το σύστημά του σαν τα περιεχόμενα ενός μεγάλου βιβλίου που ασχολούνταν με όλες τις πλευρές της υποκριτικής. Αρχικά, πίστευε ότι οι ηθοποιοί έπρεπε να μελετούν και να ζουν υποκειμενικά συναισθήματα και να τα εκδηλώνουν στο κοινό με σωματικά και φωνητικά μέσα. Παρότι το σύστημά του εστίαζε στην παραγωγή αληθοφανών συναισθημάτων, αργότερα δούλεψε πάνω στη μέθοδο των σωματικών δράσεων.
Αυτό αναπτύχθηκε στις αρχές του ’30 και λειτουργούσε αντίστροφα απ’ τη συναισθηματική μνήμη. Εστίαζε στις σωματικές δράσεις που ενέπνεαν αληθοφανή συναισθήματα και περιλάμβανε αυτοσχεδιασμό και συζήτηση. Χαρακτηριστική είναι για τον ηθοποιό η καλλιέργεια της συγκινησιακής μνήμης. Συνέχιζε να επιδιώκει να φτάσει στο υποσυνείδητο μέσω του συνειδητού.
Δείτε ένα βίντεο που περιγράφει πιο απλά τη μέθοδο:
Ο Στανισλάφσκι έζησε τη Ρωσική επανάσταση του 1905 και του 1917, με τον Λένιν να παρεμβαίνει για να τον προστατεύσει. Το 1918 ο Στανισλάφσκι δημιούργησε το πρώτο εργαστήριο σαν σχολή για νέους ηθοποιούς και έγραψε πολλά έργα.
